Übersetzung von Nevali Çori

[Jürgen]

Hallo,

im Rahmen einer Recherche zum Neolithikum in Anatolien beschäftige ich mich auch mit dem bedeutenden Fundort Nevali Çori, nahe Urfa. Nun würde ich gerne wissen, wie der Name auf Deutsch übersetzt heißt. Nach Aussage einer türkischen Freundin handelt es sich um Kurdisch. Die Ausgräber übersetzen den Namen mit "Tal der Pest" bzw. "Tal der Tometenpest", allerdings habe ich eine derartige Krankheit bislang finden können. Ich würde mich freuen, wenn mir jemand hier helfen könnte.

Gruß

Jürgen

[Hejaro]

Hallo, lieber Jürgen,

ich möchte mich bei dir für die interessante Frage sehr bedanken.
Ich kenne den Namen in kurdisch nur als: Newala Çorî, in deutsch, englisch und auch in anderen Sprachen nur als Nevala Cori.
So eine richtige Übersetzung gibt es für Newala Çorî noch nicht.
Aber wenn man Newal-a richtig übersetzen würde, heisst Newal=Tal und Çorîn bzw. Çorî heisst Rieseln, Tropfen, Plätchern.

So könnte man Tal der Rieseln, Tropfen oder Plätchern bennen, aber wie du auch schon sagtes, alle diesen Namen kommen mir auch sehr merkwürdig vor. Ich hoffe, dass wir gemeinsam einen richtigen Namen für Newala Çorî finden würden.

Newala Çorî oder Nevala Cori

Vielen Dank und herzlichen Gruß
Hejaro

[Hejaro]

Hallo Jürgen,

ich habe folgendes in einem kurdischen Text endeckt und zwar;(Newala Çorî; Newala Nexweþiyan) . Das heisst Newala Çorî oder Tal der Krankheiten. Aber welche Krankheiten diese sind, konnt ich leider auch nicht herausfinden.

Aber Tal der Krankheiten klingt etwas besser und diese Übersetzung ist ähnlich wie deine.

Vielen Dank

Gruß

[Hejaro]

Hier ist der kurdische Text, lieber Jürgen,

nur damit du siesht:

Foruma Jîngeha Kurdî

 

Bi kevnewarên Kurdî yên li rex û rûyên çemê Firadê
DÎROKA ÎNSANIYETÊ JI NÛ VE TÊ NIVÎSANDIN
 
Roza Dîlan

Armanc, hejmar: 124, çileya paşîn 1992

Dîroka medeniyetê bi Kurdan dest pê dike. Newala Çorî wek yekem yê ku însaniyet ji barbariyê derbasî jiyana akincî bûnê (xwecihiyê) bûye, tê hesibandin.

Berî ku sira bajêr bê zanîn wê di Gulana 1992'an de di bin ava "Baraja Ataturk" de bimîne. Profesorê Elman Hautgman dibêje "Eger li Ewrûpayê cihekî weha di bin avê de bimaya wê xelk daketiban kolanan".

Hat zanîn ku berî mîladê bi 8000 salan Kurdan Xwedayên jin dehebandin, goþtê berazan dixwarin.

"Pîrejina li Newala Çorî xwecih, van rojên dawiyê qet ji mabedê (îbadetxanê) dernakeve. Li ber heykelê Xwedayê Bereketê ku di formê jineke ducan de ye, lavelava wê ye, jê dixwaze ku ji xelayê re çareyekê peyda bike. Pîrejin dibêje: "Xwedana min! Tu mezin î. Tu bereketê dixwazî. rê li ber xelayê bigre! Nehêle ebdên te ji birça bimrin!"

Ev bûyera ku em pê bawer nabin, li gor ProfesorHautgman û kolanên arkolojîk, di navbera Sêwrek û Hîlwanê de li Newala Çorî 8000 salan berî miladê perçeyek ji jiyana rojane bû.

Bajarê li Newala Çorî ku 1 km ji gundê Qantara û 2 km. ji çemê Firad dû e, bi serokatiya arkeologê Elman Prof. Harold Hautgman û 20 arkeologên Elman piþtî xebata 6 salan hat dîtin.

Prof. Hautgman dide xuyakirin ku wî bi xwe li Filistîn, Suriye, Bakurê Iraqê (Kurdistan) û li Tirkiyê serokatiya kolanên arkeolojîk kiriye "lê" dibêje Prof. Haugtman "li tu cihî tiþtên ku me li vir dîtin, weha ez zendegirtî nehiþtime".
"Mabeda ku mirovna zandegirtî dihêle"

Li gor Prof. Harold Hautgman li gor wê demê mabedeke pir mezin û muhteþem hatiye dîtin ku mirov baweriyê bi çavên xwe nayne: "Zemîna Mahedê bi mozaîkekê ku kevirê kisil jî tê de, hatiye raxistin. Me bustek nîv çûçik nîv zelam û heykelekî mezin ê jinekê ku jê re 'Xwedana Berketê' tê gotin, dîtin".

"Li Newla Çorî li bin her kevirê berê ku me radikir, me maskên van heykelan dîtin. Ji bilî heykelên biçûk ên kevirîn, cara pêþî em pêrgî heykelên mezin jî bûn. Ev jî xuya dike ku li Newala Çorî sin'etê plastîk çiqas pêþ ve çûyî bûye".
Şerê qonaxên patriarkal-matriarkal

Li gor tê gotin berî miladê bi 8000 salan li Nawala Çorî qonaxa þerê serdestiya jin û peyayan hatiye jiyîn.

Li gor Prof. Hautgman hebûna busteke nîv çûçik, nîv peya û hebûna heykelê jineke ducan gleek tiþtan îfade dike:

"Her wekî çinîn, kedîkirina nebat û anîna zarokan, neçîrvanî hinge pir girîng bû. Ji heykelên nîv çûçik-nîv peya xuya dibe ku mirov û tabîet di nav zikê hev de jiyane û dibe ku vê yekê jî perestineke sihira nêçîrê ku mirov û heywan gihandiye hev, peyda kiribe. Heykelê jina ducan jî delîl e ku çinîn hîn jî wek encama parkirina kar, giringiya xwe diparêze; ji bo çinîn û nêçîrvaniyê pêwistî bi zêdebûna mirovan heye û zarokanîn ji xusûsiyeteke girîng a vê qonaxê ye".
Serdestiya peyayan pêŞ dikeve

Li Newala Çorî pîroziya jinê tê parastin, lê bi nêçîrvaniyê pîroziya peyayan jî dest pê dike. Prof. Hautgman dibêje: "Hîngê ev herêm pir bi daristan bû û li deverê hirç, gur, þêr piling, panter, gakovî û xezal pir bûn. Peyayên mirina xwe didan pêþ û nêçîrvanî dikirin. Ez ji bere-bereserdestiya dide wan. Di hestiyan peyayên ku me dîtin de gelek wîtamîna A heye. Hestiyên serî pir qalind in. Ev jî xuya dike ku ew pir goþtxwer bûn. Lê hestiyên jinan ziravtir bûn".

Mirov goştê berazan dixwîn

Prof. Hautgman diyar dike ku li Newala Çorî hejmareke mezin hestiyên berazên kovî û berazên kedî kirî ditîne û li gor wî: "Hingê mirovên li vêderê goþtê berazan jî dixwar. Ez bawer dikim ji ber ku goþtê berêz pir bi rûn e û gelek nexweþî jê çêdibin, lewra jî paþê Îslamiyetê xwarina wî qedexe kir".

Medeniyetê li Newala Çorî dest pê kir

Li gor Prof. Hautgman li Newala Çorî ji bilî xaniyên ku merkeziyeta cî xuya dikin, xaniyên wek depoyan jî hebûne û di gel mabeda xwe Newala Çorî wek bajarekî merkezî bûye: "Li hinek kevnewarên biçûk ên li deverê jî me karê kolanê domand. Newala Çorî wek paytextê wan e. Mabeda mezin jî vê yekê xuya dike. Ka misilman çawa ji çûna hecê diçin bajarê xwe yê pîroz Mekke, hingê mirovên li derûdora Firadê jî dijiyandihatin Newala Çorî. Lewra jî medeniyet li vir dest bi pêþketina xwe dike. Ji fosîlên genim, nîsk, nok, û ji zirfindeqên ku me dîtin, diyar dibe ku kedîkirina pêþî ya nebatan li Newala Çorî çêbûye. Ango heta derecekê warê pêþî yê medeniyetê Newala Çorî ye.
Şûna pez mirovan dikin qurban

Li maleke mezin, di gorekê de me kurekî qurbankirî dît, dibêje Prof. Hautgman û dom dike: "Dema ku em zanîn û tecrûbeyên xwe yên ji kolanên li Iraq û Filistînê, bi tiþtên li vir hatine dîtin zêde dikin, em acêbgirtî namînin ku çawa mirov hatine qurban kirin. Di karê kolanê de em zêde rastî goran nehatin. Lê li gor encema kolanên li dor û bera çiyayên Zagros, hat zanîn ku berî Mîladê di salên 7.000'an, 8.000'an de dema daxwaz yan niyetek mirovan  bi cî dihat kurekî xwe ji Xwedayê xwe re dikirin qurban.
Berî vebûna perdeya li ser sira bajêr,
Newala Çorî, di bin avê de dimîne

Çima mirovan terka Newala Çorî dane, heta nuha jî neyê zanîn, û li gor Prof. Haugtman bersîva vê pirsê kolanên arkeolojîk yên devdirêj pêwîst dike. Bi ya Prof. Haugtman dibe ku ji ber 3 sedema bajar hatibe terkkirin.

Yekem; yan, wekî ku ji navê cîh xuya ye (Newala Çorî; Newala Nexweþiyan) bi guherîna hewayê herêmê nexweþiyek peyda bûye, piraniya mirovan mirine, yên mayî jî cîh berdane.

Duyem; yan herêm bûye qada þerekî mezin yê serdestiya qonaxa patriarkal û matriarkal.

Sêyem; yan jî mirovan cihine baþtir ji xwe re dîtine û Newala Çorî têra wan nekiriye, barkirine, çûne.

Lê bajêr berî ku sira wî bê zanîn, di Gulana 1992'an de di bin ava "Baraja Ataturk" de dimîne. Prof. Haugtman li ser vê yekê weha dibêje: "Eger ev cihê ku ji þûnwarên Jeriche yên li Filistînê jî kevintir û girîngtir li welatekî Ewropî bûya, ji ber ku di bin avê de nemîne wê mirov daketiban kuçe û kolanan. Li pêþ çavên me dîrokek tê kuþtin. Lê emê dîsa jî ji bo dirêjkirina emrê bajêr, deverê bi qûmê binixumînin. Belkî ji bo arkeologên bê, di bin avê de tiþtin bimînin".

 

Wergera ji tirkî bo kurmancî:
Remzî Kerîm

http://www.kurdforum.com/gapujingeh/newalacoli.htm

http://www.kurdforum.com/
   

[Jürgen]

Hallo Hejaro,

herzlichen Dank für die Antwort und vor allem die Mühe. In der mir bekannten nicht-türkischen/-kurdischen Fachliteratur (zuletzt Klaus Schmidt, Sie bauten die ersten Tempel. Das rätselhafte Heiligtum der Steinzeitjäger. München 2006) wird Newala als Nevali ohne i-Punkt geschrieben. Da aber das i ohne Punkt als Sonderzeichen vom Programm nicht akzeptiert wurde, habe ich das normale, sprich lateinische i verwendet.
Was nun die Deutung des Namens betrifft, so bin ich in der Zwischenzeit auch nicht untätig geblieben und habe eine türkische Freundin gefragt, die wiederum einen kurdischen Bekannten um Hilfe bat. Und siehe da, sie kamen zu demselben Ergebnis wie Du, nämlich "Tal der Krankheiten". Wie jetzt der Ausgrabungsleiter auf "Pest" bzw. "Tomatenpest" kommt, ist mir und eben auch anderen ein Rätsel. Sollte ich die Antwort kennen, werde ich mich wieder melden.

Beste Grüße

Jürgen

PS: Besten Dank auch für den Artikel, der als Beleg zwar interessant ist, den ich aber leider nicht lesen kann.

[Hejaro]

Lieber Jürgen,
es ist so, dass diese Menschen damals in dieser Region und in vielen Teilen Mesopotamien und Kurdistan auch Schweine Fleisch gegessen haben. Nach Erzählungen von Prof. Hautgmann aus dem kurdischen Text geht hervor, dass dort eine Menge Wild und Haus Schweine Knochen gefunden worden sind. Das Schweine Fleisch enthaltet viel Fett und die Menschen sollen dadurch erkrankt gewesen sein. Möglicherweise muss eine solche Krankheit wie Pest gegeben haben. Daher soll ja seit dem auch Schweine Fleisch verboten worden sein.

Wie gesagt auf kurdisch-kurmancî wird Newala Çorî so geschrieben und in anderen Sprachen Nevali Cori mit i und in kurdisch wird mit a geschrieben, obwohl eine Zeit lang in kurdisch Newali mit i ohne Punkt geschrieben wurde und jetzt wird nur mit i oder î in kurdisch geschrieben. So i in Kurdisch klingt wie i in deutsch und î klingt wie ie in deutsch.

Ich glaube, ich habe den unteren Text etwas unverständlich beschrieben!

Ich habe die Übersetzung gerne gemacht, aber ich finde es nur etwas schade, dass ich nicht den richtigen Begriff dafür finden konnte.
Vielen Dank und herzlichen Gruß
Hejaro